ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ – Ο ΑΠΟΛΛΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΔΕΡΜΑ ΤΟΥ ΜΑΡΣΥΟΥ

Από την ενότητα «ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΚΑ»

ΑΠΑΝΤΑ ΤΟΜΟΣ ΠΕΜΠΤΟΣ, ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Ν. Δ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΟΜΟΣ

Λέγει ὁ παλαιὸς μῦθος ὅτι ὁ Μαρσύας, ὁ περιβόητος τῶν παναρχαίων χρόνων αὐλητής, ἐτόλμησε νὰ προκαλέσῃ εἰς μουσικὸν ἀγῶνα τὸν Ἀπόλλωνα, τὸν μέγαν θεὸν τῆς λύρας.

Ὁ Μαρσύας, ὡς ἦτο ἑπόμενον, ἐτιμωρήθη διὰ τὸ θράσος του αὐτό, καθὼς εἶχε τιμωρηθῆ περὶ τοὺς αὐτοὺς χρόνους καὶ ὁ Θάμυρις ὁ Θρᾷξ, ἄλλος οἰηματίας μουσικός, κιθαρῳδὸς οὗτος, ὅστις εἶχε τὴν ἰταμότητα νὰ προκαλέσῃ εἰς ἀγῶνα αὐτὰς τὰς Μούσας καὶ τὰς ἐννέα.

…Στεῦτο γὰρ εὐχόμενος νικησέμεν, εἴπερ ἂν αὐταὶ
Μοῦσαι ἀείδοιεν, κοῦραι Διὸς αἰγιόχοιο·
αἱ δὲ χολωσάμεναι, πηρὸν θέσαν, αὐτὰρ ἀοιδὴν
θεσπεσίην ἀφέλοντο, καὶ ἐκλέλαθον κιθαριστύν.

Ἐπειδὴ εἶπε μεγάλον λόγον (λέγει, ὡς ἔγγιστα, ὁ ποιητὴς) κ᾿ ἐκαυχήθη ὅτι θὰ νικήσῃ, καὶ ἂν αἱ ἴδιαι Μοῦσαι, αἱ κόραι τοῦ Διός, τοῦ ἔχοντος τὴν αἰγῖδα, θὰ ἐτραγουδοῦσαν· αὗται ὅμως θυμωθεῖσαι τὸν ἐσακάτεψαν τὸν ἄνθρωπον, τὸ τραγούδι τὸ θεοτικὸ τοῦ τὸ ἐπῆραν, καὶ τὸν ἔκαμαν νὰ ξεχάσῃ τὴν τέχνην τὴν κιθαριστικήν.

Αὐτὰ παθαίνουν ὅλοι οἱ ἀλαζόνες καὶ θρασεῖς!

Ἔπαθε δηλαδή ὁ Θάμυρις ὅ,τι, ἐξ ἀκραιφνοῦς φιλοπατρίας καὶ πένθους εὐσεβοῦς, κατηράσθη τὸν ἴδιον ἑαυτόν του νὰ πάθῃ ὁ Ἰουδαῖος ψάλτης, ὁ αἰχμάλωτος τῆς Βαβυλῶνος. «Πῶς ᾄσωμεν τὴν ᾠδὴν Κυρίου ἐπὶ γῆς ἀλλοτρίας; ἐὰν ἐπιλάθωμαί σου, Ἱερουσαλήμ, ἐπιλησθείη ἡ δεξιά μου· κολληθείη ἡ γλῶσσά μου τῷ λάρυγγί μου, ἐὰν μὴ σοῦ μνησθῶ».

Πολὺ χειρότερα ὅμως ἀπ᾿ ὅλους ἔπαθεν ὁ περὶ οὗ ὁ λόγος Μαρσύας ὁ αὐλητής, ὁ ζητήσας ἔριν μὲ τὸν Ἀπόλλωνα τὸν θεὸν τῆς λύρας. Ὁ ξανθὸς Φοῖβος δὲν ἠρκέσθη ἁπλῶς νὰ καταστήσῃ πηρὸν τὸν ἀνταγωνιστήν του καὶ νὰ τὸν ἀποβλακώσῃ, ὅπως ἔκαμαν αἱ Μοῦσαι τὸν Θάμυριν, ἀλλὰ τὸν ἔγδαρε ζωντανόν, λέγει ὁ μῦθος, κ᾿ ἐκρέμασε τὸ δέρμα εἰς τὸν ἴδιον ναόν του, εἰς τὴν Φρυγίαν. Ἐπὶ χρόνους δὲ ὕστερον, τὸ δέρμα κρεμάμενον ἐπὶ δένδρου, πλησίον τοῦ βωμοῦ, ἐδείκνυε παράδοξα φαινόμενα. Ὁσάκις συνέβαινε ν᾿ ἀκουσθῇ ἐκεῖ που πλησίον αὐλός, τὸ δέρμα συνεκινεῖτο, κ᾿ ἐσάλευε κ᾿ ἐχόρευε, κ᾿ ἐκινεῖτο μετ᾿ αὐτοῦ ὅλον τὸ δένδρον μὲ τὰ φύλλα του, ἀποτελοῦντα εὔρυθμον μουσικὸν θροῦν. Ὅταν ὅμως λύρα μὲ τὰς χορδάς της ἠκούετο νὰ πλήττῃ τὸν ἀέρα πρὸς τιμὴν τοῦ Ἀπόλλωνος, τοῦ λατρευομένου ἐκεῖ, τὸ δέρμα ἔμενεν ἀκίνητον, ἐν ἠρεμίᾳ ἀγερώχῳ καὶ προκλητικῇ, καὶ εἰς τὴν σφοδροτέραν ριπὴν τοῦ ἀνέμου δὲν ἐσείετο…

Δύο τινὰ δύναται ν᾿ ἀνακαλύψῃ [τις] εἰς τὴν διήγησιν ταύτην ὁ προσεκτικὸς παρατηρητής, καὶ τὰ δύο ταῦτα, ὡς νομίζω, θέλει νὰ στηλιτεύσῃ ὁ μῦθος· τὴν θρασύτητα τῆς οἰήσεως, ἐκ μέρους τοῦ Μαρσύου, τὴν ὠμότητα τῆς ἐκδικήσεως, ἐκ μέρους τοῦ Ἀπόλλωνος. Καὶ δὲν εἶναι ἀνάγκη νὰ ὑπάγῃ μακρὰν ὁ ἀναγνώστης διὰ ν᾿ ἀνακαλύψῃ πόσον φιλοσόφως διδάσκει τὰ πράγματα ταῦτα ὁ μῦθος. Ἂς ἀποβλέψῃ εἰς ὅλους μὲν τοὺς ὁμίλους τῶν τεχνιτῶν, ἢ καλλιτεχνῶν, μάλιστα δὲ εἰς τοὺς μύστας τῆς Μουσικῆς τέχνης, τῆς τε ἱερᾶς παρ᾿ ἡμῖν, καὶ τῆς θύραθεν.

Εἰς ὅλα τὰ παρασκήνια τῶν Μελοδραμάτων, καὶ περὶ τὸ θέατρον, καὶ εἰς τὰ ᾠδεῖα καὶ παντοῦ ὅπου συχνάζουν ἄνθρωποι τοῦ ᾠδικοῦ θεάτρου, κόμματα σχηματίζονται, φανατισμὸς καλλιεργεῖται ὑπὲρ τοῦ δεῖνα καὶ κατὰ τοῦ δεῖνα ἀοιδοῦ, μάλιστα δὲ ὅταν πρόκειται περὶ ὁμοφύλου τῶν Μουσῶν ἀοιδοῦ, διότι καὶ ἡ Παφία συχνὰ ἐπισκέπτεται τὰ σκηνώματα τοῦ Ἀπόλλωνος, καὶ αἱ ἐννέα παρθένοι ἀδελφαὶ ἀποβάλλουν μέρος τῆς ἁγνότητός των. Κανεὶς ἀοιδός, καμμία ἀοιδὸς δὲν ἀναγνωρίζει συνάδελφον καλυτέραν ἑαυτῆς, σπανίως δὲ σέβεταί τις πρεσβεῖα καὶ κεκτημένα δικαιώματα. Δὲν ὑπάρχει κανταδόρος ὅστις νὰ μὴ εἶναι ἱκανὸς νὰ προκαλέσῃ τοὺς καλυτέρους ἢ τοὺς γεροντοτέρους του εἰς ἀγῶνα. Ἀλλὰ καὶ δὲν ὑπάρχῃ ραψῳδός, ὅστις νὰ μὴ μισῇ καὶ κατατρέχῃ μέχρις ὠμότητος τὸν συνάδελφόν του. Καὶ οἱ περιπλανώμενοι κιθαρῳδοὶ Μαρσύαι, νομίζοντες ἑαυτοὺς ἠδικημένους Ἀπόλλωνας, μισοῦσι καὶ κατατρέχουσιν ἄλλους ὁμοιοπαθεῖς των, οὐδὲ ἀναγνωρίζουσιν ὑπεροχήν τινα καὶ εἰς τοὺς μάλιστα φημισμένους μεταξὺ τῶν ὁμοτέχνων των, οἵτινες πάλιν τρώγονται ἐλεεινὰ μεταξύ των. «Καὶ πτωχὸς πτωχῷ φθονέει, καὶ ἀοιδὸς ἀοιδῷ…»

Ἐὰν δέ τις ἀποστρέψῃ τὸ βλέμμα ἀπὸ τῆς σκηνῆς καὶ τῆς θυμέλης, καὶ ἔλθῃ εἰς τὴν καθ᾿ ἡμᾶς ἱερὰν μουσικήν, τί βλέπει…

Πλὴν ἂς τ᾿ ἀφήσωμεν…

(1902)

http://www.papadiamantis.org/works/88-epiloipa/470-6-moysikologika