Τσάι του Βουνού...Δυναμική καλλιέργεια για το πλέον γνωστό ελληνικό βότανο

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται διεθνώς μια στροφή στη χρήση φυσικών  προϊόντων ιδιαίτερα στον τομέα των φαρμάκων, καλλυντικών και τροφίμων. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι πολλά φάρμακα που κυκλοφορούν έχουν συστατικά φυτικής προέλευσης. Παράλληλα με τη συστηματική και σε βάθος έρευνα για τη μελέτη της χημικής σύστασης, της βιολογικής δράσης ή της βελτίωσης της ποιότητας, γίνεται ιδιαίτερη προσπάθεια σε διεθνή κλίμακα για την ανακάλυψη νέων φυτών – πηγών διάφορων συστατικών – που μπορεί να έχουν φαρμακευτική ή βιομηχανική χρήση.

Η λαϊκή εμπειρία στη θεραπευτική χρήση των φυτών αποτελεί πηγή γνώσης που παρέχει πλούσιο υλικό στη σύγχρονη επιστημονική έρευνα. Έτσι επιλέξαμε να μελετήσουμε το φυτό Sideritis raeseri ssp raeseri, γνωστό με το κοινό όνομα «τσάι του βουνού» που χρησιμοποιείται ευρύτατα σαν αρωματικό και θερμαντικό ρόφημα, ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες, για τις αντιφλεγμονώδεις ιδιότητές του. Ανάλογα με την προέλευσή τους τα διάφορα είδη και υποείδη του γένους Sideritis έχουν διάφορα ονόματα όπως «τσάι του Ταϋγέτου», «τσάι του Ολύμπου», «τσάι του Παρνασσού», «τσάι του Δέλφι», «βλαχικο τσάι», «του καλόγερου το χόρτο».

Το τσάι του βουνού (sideritis sp.) χρησιμοποιείται ευρύτερα στις μεσογειακές χώρες, ως αφέψημα. Το γένος Σιδηρίτης περιλαμβάνει περίπου 80 είδη που φύονται στις παραμεσόγειους χώρες, τις Κανάριες νήσους και τη Βόρειο Ασία.

Στην Μεσόγειο το ρόφημα των φυτών αυτών είναι πολύ δημοφιλές και διαδεδομένο. Στην Ελλάδα υπάρχουν 10 ενδημικά είδη, μεταξύ των οποίων: η ρωμάνα (romana L.), γνωστό  με το όνομα  βλάχικο τσάι, η ορεινή (Montana L.), η πολυανθής (flotida Boiss), η ευβοϊκή (euboe Heldr.), η συριακή (syriaca L.).

Στην λαϊκή θεραπευτική χρησιμοποιείται ως ευστόμαχο, θερμαντικό, τονωτικό, διουρητικό, αποτοξινωτικό και εναντίον των κρυολογημάτων. Πιστεύεται επίσης πως είναι ευεργετικό για τα αιμοφόρα αγγεία της καρδιάς. Το αφέψημα από τα υπέργεια τμήματα του φυτού χρησιμοποιείται για τα κρυολογήματα, για τις παθήσεις του αναπνευστικού και για της παθήσεις του ουροποιητικού, αφού είναι καλό διουρητικό. Το αφέψημα με ξυλαράκι κανέλλας με μέλι είναι μαλακτικό και αντισηπτικό για τον βήχα.

Στην Ισπανία επίσης χρησιμοποιούνται διάφορα αυτοφυή είδη στη λαϊκή θεραπευτική, κυρίως για μακροχρόνια θεραπεία φλεγμονωδών καταστάσεων.

Η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα πλούσια σε ενδημικά είδη του φυτά που μάλιστα ποικίλουν κατά διαμερίσματα από τη Μακεδονία μέχρι την Κρήτη και σε υψόμετρο που κυμαίνεται από 500 εως 2000 μέτρα. Τα φυτά ευδοκιμούν σε ξηρά πετρώδη, ασβεστολιθικά και γενικά υποβαθμισμένα εδάφη, σε διάφορες περιοχές της χώρας στην Ήπειρο, στη Μακεδονία, στην Κρήτη, στα Ιόνια νησιά, στη Μεσσηνία, στο Πήλιο και την Εύβοια. Τα είδη που είναι γνωστά στη χώρα μας με το όνομα «τσάι του βουνού» ανήκουν στο γένος Sideritis L.

Στην Ελλάδα το συγκεκριμένο φυτό είναι γνωστό από την αρχαιότητα και αναφέρεται από τον Θεόφραστο και τον Διοσκουρίδη. Το επιστημονικό του όνομα Sideritis προέρχεται από τη λέξη σίδηρος και κατά μια εκδοχή  δόθηκε στο φυτό, εξαιτίας της ικανότητάς του να θεραπεύει τις πληγές που προκαλούνται από σιδερένια αντικείμενα. Σύμφωνα με άλλη, επειδή αποτελεί φυσική πηγή σιδήρου, αφού στα ροφήματα που παρασκευάζονται από αυτό περιέχεται αρκετός σίδηρος. Ενώ μια τρίτη άποψη υποστηρίζει ότι η ονομασία του οφείλεται  στο σχήμα των δοντιών του κάλυκα, που μοιάζουν με αιχμή λόγχης.

Επειδή τις τελευταίες δεκαετίες αυξήθηκε η κατανάλωση αυτών των ροφημάτων και οι παραγωγοί δυσκολεύονται να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της αγοράς σε τσάι του βουνού από τα αυτοφυή φυτά, μπήκαν στη διαδικασία να τα καλλιεργήσουν, βλέποντας το εμπορικό ενδιαφέρον.Ελπίζουμε και ευχόμαστε αυτό να αναπτυχθεί στο μέλλον για πολλά  ανάλογα φυτά αυτοφυή και όχι μόνο, στην πατρίδα μας.
Της Γιάννας Περγαντά*

*Η Γιάννα Θ. Περγαντά ειναι Φαρμακοποιός